Kimberly M. S. Cartier
Varlığı 400 yılı aşkın vakittir bilinen güneş lekeleri, Güneş’in manyetik alanında meydana gelen değişimler sonucunda azalan ya da artan bir olgudur. Yıldızımızın lekelerinde görülen değişimler her 11 yılda bir gerçekleşen bir döngüyle ortaya çıkar. Döngü sabit olsa da, 1645 ile 1715 yılları ortasında geçen vakit zarfında, periyodun gök bilimcileri güneş lekelerinin oluşmadığını fark ederek bu durumu kayıt altına aldılar. Bu süreci on dokuzuncu yüzyılda yaşamış İngiliz astronomları olan Annie ve Edward Maunder isimli bir çift kuramlaştırdığı için, yaşanan olguya ‘Maunder Minimumu’ ismi verildi.
Gökbilimciler, hâlâ bu periyodu tam olarak anlamıyor olsalar da yakınlarda bulunan yıldızlar üzerinde gerçekleştirdikleri 5 yıllık bir müşahede çalışması, Maunder Minimumu’na uygun düşen ve ‘HD 166620’ ismini verdikleri bir yıldızı keşfetmelerini sağladı. Yıldız, bilim insanlarının, Güneş’in yaşadığı bu yetmiş yıllık dinginlik periyodunu ve güneş dinamosunun işleyiş biçimini anlamalarına yardımcı olabilir.
Araştırmanın ortak müellifi ve Pennysylvania Eyalet Üniversitesi’nde astronom olan Jason Wright, “Bir vakit makinesi inşa ederek Maunder Minimumu’na geri dönüp Güneş’i o zamanki haliyle incelememiz mümkün değil. Tekrar de buna misal bir örnek bularak Maunder Minimumu’nu inceleyebiliriz” diyor.
LEKELER NASIL OLUŞUYOR?
Güneş lekeleri, Güneş’in manyetik alanı bölgesel olarak yıldızın yüzeyindeki küçük bir ölçü enerjiyi engellediğinde ve bu parçayı etrafından biraz daha serin ve koyu hale getirdiğinde oluşuyor. Olağandışı güneş lekesi davranışları, Güneş’in yüzeyindeki manyetik alana ait garip bir şeyler olabileceğine dair bir ipucu olabilir. Bununla birlikte, Güneş Sistemi dışındaki misal yıldızlarda görülen lekeleri ve manyetik aktiviteyi gözlemlemek, ötegezegen arayışına da rehberlik edebilir.
California Üniversitesi’nde doktora sonrası araştırmacı ve araştırmanın müelliflerinden biri olan Jacob Luhn, “Yıldız aktivite döngülerinin sona erdiğini görmek, bize ötegezegenlerin oluşabileceği ve evrimleşebileceği ortamlarla ilgili pek çok şey söyleyebilir. Dahası, bize belli bir yıldıza bakmamız gerekip gerekmediğini de gösterebilir; zira şayet nitekim aktif haldeyse, gezegenleri bulmak biraz daha güç olur” diye izah ediyor.
Faaliyet döngüsünde Maunder Minimumu’na misal bir periyot geçiren bir yıldız bulmak çok derecede güç bir iş. Öncelikle güneş lekesi faaliyetinin hangi seviyede gerçekleştiğini belirlemek gerekiyor. Bu bağlamda, gökbilimciler, belli yıldızların spektrumundaki dakika bazlı değişimleri izlediler. Sonraki yıllarda da birebir müşahedeleri sürdürdüler.
Lehigh Üniversitesi Fizik Bölümü’nde yüksek lisans öğrencisi olan Anna Baum öncülüğündeki bir araştırma takımı, ‘HD 166620’ isimli yıldızı tespit ettikten sonra 50 yıldan daha eskiye dayanan Güneş gibisi yıldızların kayıtlarını derleyerek gözden geçirdi. Bunun akabinde, 1966 ile 2001 yılları ortasında 100’den fazla Güneş gibisi yıldızın datalarını incelediler ve Kaliforniya Gezegen Araştırması’nda toplanan 500’den fazla yıldızın datalarıyla karşılaştırdılar.
HD 166620 KUSURSUZ BİR ADAY ÜZERE GÖRÜNÜYOR
Bu yıldızların bir kısmı açık biçimde belirlenmiş yıldız döngülerine sahipken bir kısmı hiçbir döngüye sahip değildi. Takımın ulaştığı birinci sonuçlarda, HD 166620’nin 17 yıllık bir döngüye sahip olduğu ortaya çıktı. Buna rağmen, daha sonraki datalarda yıldızın hiçbir güneş lekesi faaliyetine sahip olmadığı görüldü. Baum, “Hepimiz bu yıldızda neler olup bittiğinden şüphelendik” diye aktarıyor. Grup arkadaşı Jason Wright ise yıldız aktivitesinin en alt seviyeye yanlışsız ineceği periyotta toplanan bilgilerde bir boşluk ortaya çıktığı için “Gerçek olamayacak kadar yeterli görünüyordu” diyor.
Netice itibariyle, araştırma takımı HD 166620’nin 17 yıllık faaliyet döngülerinden en az birini kaçırdığına ve nitekim de bir Maunder Minimumu adayı olduğuna inanmalarına yetecek kadar test gerçekleştirmişti. Wright, her ne kadar birkaç düşük faaliyetli yıldız Maunder Minimumu izleme listesinde bulunsa da “Şimdiye kadar hiçbir vakit kesin bir tanımlama yapılmamıştı” diye aktarıyor. ABD’nin Kolorado eyaletinde bulunan White Dwarf Research Corp.’ta araştırmacı olan Travis Metcalfe, “Eldeki eksiksiz bilgi kümesine baktığımızda HD 166620 Maunder gibisi bir manyetik azalma için ikna edici bir aday” diyor.
Yazının yepyenisi Eos sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)