Duygu Erdoğan / İstanbul – 6 Şubat’ta yaşanan depremlerden etkilenen Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Osmaniye, Gaziantep, Şanlıurfa, Malatya, Diyarbakır, Adana, Kilis ve Elazığ, Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahip. Nüfusun yüzde 15’inden fazlasının yaşadığı bölge, Gayri Safi Yurt İçi Hasıla’nın (GSYH) yüzde 10’unu oluşturuyor. İstihdamın yüzde 13’ü, tarımsal üretimin yüzde 15’i bu bölgede sağlanıyor. Bölgedeki illerde; tarım ürünleri, tekstil, iplik, halı, demir-çelik, su ürünleri gibi pek çok alanda büyük ve orta ölçekli yatırımlar bulunuyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Berlin Deprem Konferansı için gönderdiği video mesajda depremin ülke ekonomisine maliyetinin 104 milyar dolar olduğunu ifade etmişti. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı da tüm iyileştirme ve yeniden yapılanma gibi maliyetlerle makroekonomik etkiler dikkate alındığında deprem felaketinin Türkiye ekonomisi üzerindeki toplam yükünü 103.6 milyar dolar düzeyinde hesapladı.
Doğrudan maliyetler arasında konut, iş yeri, fabrika, tesisler gibi üst yapılarda ve iletişim, ulaştırma, elektrik, kanalizasyon gibi alt yapıda meydana gelen sorunlar var. Üretimin aksaklığı, çalışan göçü, tarımdaki zararlar, mal ve hizmet zararları, enerji kaybı gibi yine önemli maliyet kalemleri var. Bunlardan doğan dolaylı maliyetler ise oldukça fazla…
OSB’lerde 45 bin işletme
Deprem bölgesi aynı zamanda ticaret hayatına yön veren küçük ve orta ölçekli işletme yoğunluğuyla da dikkat çekiyor. Ayrıca mevcut organize sanayi bölgesi (OSB) ve yeni yapılacak OSB’ler açısından da dikkat çeken yatırımlar var.
* Bölgede 38 organize sanayi bölgesi ve 116 küçük sanayi sitesinde 45 binin üzerinde işletme var.
* 20 yeni OSB’nin ise yeni faaliyete geçmesi için alanlar ayrılmış veya yapımında belli bir noktaya getirilmişti.
* Bölgede tarımda 6 bin 946, sanayide 61 bin 452, inşaatta 35 bin 690 ve hizmet sektöründe 434 bin 283 olmak üzere toplam 538 bin 371 işletme bulunuyor.
* Bölge illerindeki imalat sanayiinin Türkiye GSYH’si içindeki payı yüzde 11.5.
* Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın yaptığı çalışmaya göre 8 bin 599 firma için imalat sanayiinde toplam hasarın 81.155 milyon TL olduğu öngörüldü. Bu hasarın 31.117 milyon TL’sini bina, 24.852 milyon TL’sini makine ve 15.126 milyon TL’sini ise stok hasarı oluşturuyor.
Bu hasarların yapımı ve üretimin yeniden eski şartlarına dönmesi için başta Hazine destekli krediler olmak üzere iş dünyası ve çalışma hayatına yönelik çeşitli tedbirler alınarak bir kısım işletme ve fabrikanın yeniden üretime geçmesi sağlandı.
Turizmde bütüncül yaklaşım önerisi
Deprem bölgesinde turizm faaliyeti gösteren işletme belgeli 74 bin 352 yatak kapasiteli 1030 tesis bulunuyor. Bu konaklama tesislerinde 2022 yılında toplam 604 bin 458 geceleme yapılmış. Bu oran Türkiye’ye gelen ziyaretçilerin yaptığı gecelemenin yüzde 6.7’sine denk geliyor. Bölge, özellikle yerli turistin tercihi olarak dikkat çekiyor.
2023 yılı mart ayı başına kadar yapılan hasar tespitlerine göre, yıkılan ve ağır hasarlı, orta hasarlı, az hasarlı olmak üzere tesislerin zararlarının toplam maliyeti 114 milyon dolar olarak hesaplanıyor.
Bölgede turizmin yeniden eski hareketli günlerine gelmesi için tarihi, kültürel ve doğal değerlerde ortaya çıkan hasarların giderilmesinin yanı sıra bölge yeniden yapılanırken bütüncül bir turizm perspektifiyle kalkınmasına yönelik bir vizyonla eskisinden daha iyi bir alt yapıya kavuşturulması öneriliyor.
‘Sigortasızlık zararı artırdı’
6 Şubat depremiyle Türkiye’de oluşan zararın yalnızca 5.5-6 milyar dolarını sigorta sektörü tarafından kapsandığını belirten
Howden Bölge CEO’su Atınç Yılmaz, “Normalde batılı ülkelerde, gelişmiş ekonomilerde bu yüzde 5’lik sigortalının ödediği oranın yüzde 25-30’ları gördüğünü söyleyebiliriz. Türkiye sigortasızlıktan ötürü yaklaşık 25-30 milyar dolarlık bir finansal zarara uğradı” dedi. Bölgede sigortalı kitlenin beklenen seviyenin çok altında olduğunun görüldüğünü vurgulayan Yılmaz, “Zorunlu olan DASK’ta bile yüzde 50’nin altında bir oran olduğunu gördük. Kişi başı milli gelire göre sigorta oranını değerlendirdiğimizde de kişi başı 150 dolar civarında olduğunu görüyoruz, bu oran dünya ortalamasında 800-850 dolar” diye konuştu.
Vergi kaybı 70 milyar TL’yi aşabilir
Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) tarafından “6 Şubat Kahramanmaraş Depreminin Türkiye Ekonomisine ve Mali Müşavirlere Etkisi Araştırması” yapıldı. Araştırmada bölgedeki kayıpların maliyetine dikkat çekildi: “2022 yılında depreme maruz kalan 11 ilimizden toplanan vergilerin toplamı yaklaşık 121 milyar TL (Türkiye vergi toplamının yüzde 5.1’i). Bu illerimizin tümünde karşımıza çıkacak vergi kaybının toplamda 70 milyar TL’yi aşabileceğini tahmin ediyoruz.
35 milyar TL DASK ödemesi
Doğal Afet Sigortaları Kurumu’na (DASK), 23 Ocak itibarıyla gelen ihbar sayısı 617 bin 32 adet olurken, tazminat ödemesi ise 35 milyar lira olarak gerçekleştirildi. Yüzde 100 sigortalılık hedefiyle çalışan DASK, Zorunlu Deprem Sigortası’nın tarifesinde konutlar için verilen teminat tutarlarını da güncelledi. Bu güncelleme ile betonarme yapılar için 3 bin 16 TL olan sigorta bedeline esas birim metrekare bedeli 6 bin TL’ye, diğer yapılar için 2 bin 80 TL olan sigorta bedeline esas birim metrekare bedeli 4 bin TL’ye, bir mesken için 640 bin TL olan azami teminat tutarı 1 milyon 272 bin TL’ye yükseltildi.
